فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
مقاله جامع
فضا : مبانی هنرهای تجسمی
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
فضای تجسمی چیست ؟
آیا فضا ی تجسمی می تواند بخشی از اثر هنری باشد ؟
منظور از فضای مثبت و منفی در هنرهای تجسمی چیست ؟
فضا سازی در آثار هنری به چند دسته کلی تقسیم می شود ؟
فضای سه بعد نما چگونه ایجاد می شود ؟
-
کدام سبک های هنری و هنرمندان صاحب سبک از فضای سه بعدی بهره گرفته اند ؟
فضای دو بعد نما چگونه ایجاد می شود ؟
-
کدام سبک های هنری و هنرمندان صاحب سبک از فضای دو بعدی بهره گرفته اند؟
فضای همزمان چگونه ایجاد می شود ؟
-
کدام سبک های هنری و هنرمندان صاحب سبک از فضای همزمان بهره گرفته اند ؟
فضای وهمی چگونه ایجاد می شود ؟
-
کدام سبک های هنری و هنرمندان صاحب سبک از فضای وهمی بهره گرفته اند؟
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
فضا به عنوان یکی از عناصر کلیدی ومهم در تمامی هنرهای تجسمی ، به محیط اطراف و داخل یا مابین یک یا چند عنصربصری اشاره داره.ما انسان ها فضا رو معمولاً از طریق فاصله و ابعاد درک میکنیم و به طور طبیعی خود ما در درون فضا که همان محیط کار و زندگی ماست قرار داریم؛ پس این پدیده های اطراف ما هستند که فضای زندگیمون رو می سازند و میشه گفت در عین حال ما و سایر چیزهای دیگر هستیم که فضا رو تشکیل میدیم و یا بخشی از فضا هستیم.
در هنر تجسمی مفهوم فضا با توجه به فاصله و ابعاد،اجزا و عناصر بصری یک اثر معنا پیدا میکنه و نسبت به سایر عناصر بصری،فضا عنصریست که در همه ی آثار یافت میشه، به طور مثال نقاشان اثرشون رو در محیط و نسبت به فضای موجود خلق می کنند،عکاسان عناصر و فضا پیش روی خودشون روثبت می کنند،مجسمه سازان به فضا و فرم تکیه می کنند و معماران فضا رو می سازند.
بنابر این فضا یک عنصر اساسی در هر یک از هنرهای تجسمی ست و می تونه حالت و قالب های متفاوتی رو به خودش بگیره؛مثبت یا منفی باز یا بسته کم عمق یا عمیق و دو بعدی و سه بعدی.حتی گاهی خود فضا وجود ضمنی نداره و تنها توهمی از اون ایجاد میشه.
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
حالا از این بُعد ببینیم که فضا به مخاطب کمک میکنه تا بتونه یک اثر هنری رو بهتر درک و یا حتی تفسیر کنه.
سوال پیش میاد”فضای تجسمی چطور به درک و تفسیر بهتر اثر کمک میکنه؟”
وقتی شما در یک تابلوی نقاشی یک شی یا عنصر رو نسبت به عناصر دیگر بزرگتر بکشی،مخاطب به راحتی وارد فضایی میشه که عنصر بزرگتر رو نزدیک به خودش و عنصر کوچکتر رو در فاصله ای دور تر می بینه.
در واقع میتونم بگم ایجاد دیدگاه در هنر متکی به استفاده خلاقانه از فضاست،دقیقا مثل استفاده از پرسپکتیو و عمق در طراحی و نقاشی که به نوعی ایجاد توهم فضای سه بعدی روی کاغذ دو بعدی هست.در یک منظره ممکنه درخت رو بزرگتر از کوه ببینی در حالی که در واقعیت امکان پذیر نیست و این تنها به دلیل بهره گیری از فضا جهت نمایش درخت در فاصله ای نزدیک نسبت به ببیننده هست.
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
نکته جالب تر اینکه هنرمندان اغلب فضایی که آثارشون رو در اون به نمایش میزارن به عنوان بخشی از کار که تاثیرات بصری خاص خودش رو داره در نظر می گیرند.
هنرمندان نقاش و طراح یا گرافیست که روی سطح دو بعدی آثارشون رو خلق می کنند با نمایش تابلو ها و آثارشون روی دیوار یا در فضاهایی خاص گاهاً با ترتیبی هدفمند اثرشون رو در محیط چیدمان می کنند تا به بیننده فضای در محیط بودن اثر رو منتقل کنند.
مجسمه سازان خصوصاً اگر در مقیاس بزرگ کار کنند همیشه حواسشون به فضای قرار گیری اثرشون هست که آیا عنصر تاثیر گذار دیگری همچون درخت در این محیط وجود داره یا نه؛یا اینکه جهت تابش نور خورشید رو مورد ارزیابی قرار میدن تا متوجه بشن نحوه ی تشکیل نور وسایه روی اثر به چه صورت خواهد بود و به همین ترتیب سنجش عوامل تاثیر گذار دیگر .
بنابراین یک هنرمند از محیط،برای هدایت روند کارو کیفیت بخشی اثر استفاده می کنه.در همین زمینه میشه به هنر چیدمان یا installation art که برای توصیف سازه های حجمی در مقیاس بزرگ در فضا استفاده میشه اشاره کرد که توسط هنرمند برای یک مکان خاص که میتونه حتی به صورت دوره ای و موقت طراحی بشه .
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
خب گفتم که فضا می تونه به اشکال متفاوتی در اثر هنری نقش بازی کنه و این بستگی به خلاقیت هنرمند داره که بتونه به روش های مختلف از فضا برای پیشبرد اهداف خود در مسیر خلق اثر هنری بهره بگیره .گفتیم که فضا هم میتونه گاهی جزیی از اثر هنری باشه بر این اساس و به طور کلی در یک دسته بندی، فضا در آثار تجسمی به دو بخش تقسیم میشه که آگاهی،شناخت و به کارگیری صحیح اون از ملزومات خلق اثار هنری به شمار میره.
فضای مثبت و فضای منفی:
هر چیزی که در اثر هنری ترسیم و یا ساخته و خلق بشه ؛فضای مثبت و فضای اطراف ومابین اون عنصر یا شی که خالی هست فضای منفی به شمار میاد.پس فرقی نمیکنه تیره یا روشن بودن سطح یا حتی وسعتی که به خودش اختصاص داده ،اون شکلی که ترسیم کردی یا عنصری که عکس گرفتی، فضای مثبت نامیده می شه.
همینطور که در تصاویر گرافیکی در حال مشاهده هستی تمام فضاهایی که با رنگ مشکی ترسیم شده،فضای مثبت و باقیمانده یعنی فضای اطراف و مابین عناصر بصری فضای منفی محسوب می شه. طبق تصاویر هنرمند میتونه از فضای منفی برای رساندن و نمایش هر چه بهتر مفهوم و مقصود خود بهره مند بشه و اگر از جنبه زیبایی شناختی نگاه کنیم جذابیت بصری بسیار بالایی در اثر حکم فرما خواهد شد.
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
در هنرهای دو بعدی دیگر مثل نقاشی و طراحی،فضای منفی نقش بسیار عمده ای رو بازی میکنه و تاثیرات بصری بسیار زیادی رو میتونه در روند خلق اثر ایجاد کنه.به طور مثال در نقاشی های چینی مبینیم که اغلب با جوهر مشکی یا قهوه ای مناظر ترسیم شده و قسمتهایی از اثر که معمولاً فضای وسیعی رو هم به خودش اختصاص میده ساده و بدون طرح رها شده.
همینطور که در تصاویر مشاهده میکنی در هر دو تصویر از نقاشی چینی، در سمت راست کادر هنرمند عناصر و اجزای طبیعت رو ترسیم کرده و در سمت چپ رو به بالا یعنی آسمان خالی از هرگونه عنصر هست که فضایی منفی رو جهت تنفس و استراحت چشم و همچنین تمرکز بر قسمت های دیگر تصویر ایجاد کرده.
همچنین در نقاشی های انتزاعی؛فضای منفی یک عنصر کلیدی در خلق اثر به شمار میره و میتونم بگم باز هم این ویژگی یعنی به کار گیری مناسب فضای منفی به عنوان بخشی از اثر برای هدایت چشم بیننده و تاکید بر یک عنصر واحد یا چرخش و حرکت چشم در اثر به کار برده میشه.
همینطور که مشاهده میکنی در اثری از نقاش انتزاعی واسیلی کاندینسکی با نام فارسی دایره ها دریک دایره؛فضای منفی منفی جزیی از اثر و در واقع به عنوان عنصر وحدت بخش و هماهنگ کننده عناصر بصری موجود در اثر مثل سطوح و خطوط ظاهر شده و رابطه ای درست و تنگانگ و در عین حال متعادل بین فضای منفی و مثبت برقرار هست.
در تابلوی رقص موجود در دو نسخه اثر هنری ماتیس؛ هم نشینی فضای مثبت و منفی که توسط هنرمند به زیبایی در فیگورهای در حال رقص با نمایی از هنر بدوی و پالت رنگی فوویست که شامل رنگ های گرم بر روی پس زمینه ای سرد هست مشاهده میکنی.
فیگورهای دست در دست هم به عنوان فضای مثبت و فضای اطراف و مابین اونها که پر تحرک وبا جنب و جوش به چشم میخوره به عنوان فضای منفی ترسیم شده که انرژی و پویایی مورد نیاز رو به اثر بخشیده.
در هنرهای سه بعدی هم مثل مجسمه سازی،حجمی که با متریال توسط هنرمند ساخته شده فضای مثبت، و فضای باقی مانده و اطراف سازه که معمولاً قسمت های باز یا نسبتاً خالی اثر هستندفضای منفی هستند.باید بگم که در هنر مجسمه سازی فضای منفی بسیار تاثیر گذار هست چرا که تمامی آثار حجمی که به صورت نمادین ساخته و خلق میشه باید در مکان مرتبط با خود و در فضایی متناسب با ساختار سازه نصب و ارایه بشه.
بنابر این نمیشه از نقش فضای منفی یا همون فضاهای خالی در هنر مجسمه سازی چشم پوشی کرد.حتی ممکنه یک مجسمه حفره ای در وسط داشته باشه که در این صورت اون حفره به عنوان فضای منفی در اثر ظاهر میشه.
نمونه ی کامل این فضاها رو در تصاویر ی از مجسمه های هنرمند مشهور؛ هنری مور به وضوح میبینیم.آثاری که بر مبنای حضور فضای منفی در ارتباط تنگاتنگ با فضای مثبت و به نوعی هم نشینی فضای مثبت و منفی به طرز چشم گیری شکل گرفته اند.
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
به طور کلی با توجه به صحبت هایی که پیرامون فضا شد و با نگاهی تحلیلی به آثار هنرمندان،میشه گفت فضا سازی به چهار دسته کلی تقسیم میشه:
- فضای سه بعد نما یا واقع گرا
- فضای دو بعد نما یا غیر واقع گرا
- فضای همزمان یا تلفیقی
- فضای وهمی
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
در این نوع فضا سازی همانطور که از عنوانش هم مشخصه،سعی هنرمند بر ایجاد یک فضای واقع نما هست و برای بازنمایی این واقعیت هنرمندان از روشهای مختلفی استفاده می کنند تا بتوانند روی سطح دو بعدی بوم،کاغذ یا سطوح دیگر؛عمق و بعد و دوری و نزدیکی رو به نمایش بگذارند و به یک فضای سه بعدی دست پیدا کنند که در اون همه ی عناصر و اشیا شبیه به واقعیت باشند.حالا بریم با روش هایی که هنرمندان برای رسیدن به فضای سه بعدی به کار می گیرندآشنا بشیم.
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
-
یکی از راه های ایجاد عمق در فضا سازی واقع نما تغییر اندازه هست.
تصور کن در حال تماشای یک منظره با درختان همسان هستی که در امتداد یک جاده قرار گرفتند. با کمی دقت متوجه خواهی شد درختها یا عناصری که از نظر فاصله بهت نردیک هستند بزرگتر دیده میشن و هرچقدر که فاصله ی بین شما و درختها بیشتر میشه یعنی از دید شما دورتر میشن به لحاظ اندازه کوچکتر دیده میشن در حالی که گفتم درختها از لحاظ اندازه و فرم در واقعیت شبیه به هم هستند.
پس نتیجه میگیریم یکی از راه های نشان دادن عمق و دوری و نزدیکی اجسام و عناصر این هست که عناصر نزدیک به مخاطب و در واقع اون دسته عناصری که در جلوی کادر ترسیم میشن رو بزرگتر رسم کنیم و هرچقدر که فاصله عناصر بیشتر میشه به تدریج اندازه اونها رو کوچکتر کنیم.در مورد فاصله بین اجسام هم اجسامی که دورتر قرار می گیرند فاصله بینشون نسبت به هم کمتر میشه تا عمق فضایی بهتر نمایان بشه.
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
-
یکی دیگر از راه های ایجاد عمق در فضا سازی واقع نما تغییر رنگ و تیرگی و روشنی عناصر بصری موجود در اثر هست.
در این روش برای نمایش دوری و نزدیکی اشیا و ایجاد عمق و بعد،از تغییر رنگ و درجه ی تیرگی و روشنی عناصر بصری استفاده میشه.حتما برات پیش اومده که به یک منظره نگاه کنی و اون دسته از پدیده هایی که در دور دست هستن رو کم رنگ تر و با خلوص رنگی کم تری نسبت به عناصر پیش زمینه که در فاصله نزدیکتری نسبت به شما قرار دارند ببینی.
در واقع شدت و درجه ی خلوص رنگها در فواصل دور کاهش پیدا میکنه و رنگ پدیده های طبیعی و اجسام و اشیا به سمت خاکستری تمایل پیدا میکنه.از لحاظ تیرگی و روشنی هم شدت تیرگی در فواصل دور کاهش پیدا می کنه و عناصر موجود در دور دست کم رنگ تر ترسیم میشن.
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
-
سومین روش ایجاد عمق در فضا سازی واقع نما تغییر وضوح عناصر بصری موجود در اثر هست.
در طبیعت و محیط اطراف ما معمولاً هر چقدر که اشیا از ما دورتر میشن وضوح خودشون رو بیشتر از دست میدن و ما دیگه اونها رو به طور کامل و با تمام جزییات نمی بینیم و بالعکس پدیده ها و اجسامی که نزدیک به ما هستند با وضوح و جزییات کامل قابل دیدن هستند .
هنرمندان از این ویژگی برای نمایش عمق و بعد و دوری مسافت بهره می گیرند؛به این ترتیب که عناصر و مناظر دور دست رو به نسبت فاصله ای که از پیش زمینه دارند با جزییات کمتر و به صورت محو ترسیم می کنند و هر شکل و جسمی که در مقابل صحنه و نزدیک به دید مخاطب هست رو به طور کامل و با جزییات کامل ترسیم می کنند.
فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد | فضا در هنر های تجسمی چه نقشی دارد
با توجه به مباحثی که در خصوص فضای سه بعد نما داده شد می تونم بگم که هنرمندان در سبک واقع گرایی از این فضا جهت خلق آثار هنری خود استفاده می کنند. در همین راستا مختصر توضیحی از سبک واقع گرایی و هنرمندان فعال در این حوزه ارائه میشه.
-
سبک رئالیسم |Realism
رئالیسم نوعی گرایش هنری به شمار میره که در آن هنرمند تمام اشیا و پدیده های طبیعی رو همانگونه که در واقعیت و محیط پیرامونش وجود داره؛صرف نظر از ویژگی های ظاهری زشت و زیبا،عین به عین بازنمایی می کند.یعنی تمام تلاش یک هنرمند در این سبک این هست که واقعیت موجود رو بی کم و کاست،دقیق،با جزئیات و پرهیز از اضافه کردن هرگونه چاشنی و خلاقیت های بصری تخیلی و نمادگونه به صورت کاملاً صادقانه ارائه کنه. از نمایندگان سبک واقع گرایی یا رئالیسم میشه به گوستاو کوربه،ژان فرانسوا میله،آنوره داومیه و ادواردمانه اشاره کرد.